حکمت های نزول تدریجی قرآن

حکمت های نزول تدریجی قرآن

1.        حکمتهایی که اختصاص به قرآن دارد:

Ø      بیان اعجاز

قرآن به صورت آیه به آیه در طول مدت 23 سال نازل گردید. این آیات با یک سبک خاص و در یک سطح بودند بی‌آنکه کوچکترین تضادی با هم داشته باشند. و این در حالی بود که قرآن در طول نزول تدریجی خود با جریانهای مختلفی روبرو بود که هیچیک از این رویدادها تاثیری بر قرآن نگذاشت و این خود برای نشان دادن عظمت قرآن و اثبات اعجاز و وحی قرآن دلیل محکم و روشنی است.

Ø      نزدیک بودن زمان وحی به زمان وقوع جریانات

از امری که در نزول تدریجی قرآن مورد توجه قرار گرفته است نزدیک بودن نزول قرآن به وقایع و حوادث است. مثلا وقتی که آیه‌ای درباره اسیران جنگی نازل می‌شود و مسلمانان چنین اسیرانی ندارند عمل به آن حکم واگذار به آینده خواهد شد اما اگر چنین آیه‌ای در پی اسیر شدن مشرکان نازل شود و مسلمانان تا آن لحظه ندانند که وظیفه شان چیست. مسلما نزول قرآن در چنین موقعی براساس نیاز و به همراه آن رویداد از یک اثر عملی برخوردار خواهد بود.

Ø      بیان خصوصیات قرآن از جنبه عملی و اجرائی

قرآن همانند یک کتاب نظری و عملی ساخته فکر بشر نبوده تا در اجتماع طرح شود و تاثیر و تاثراتی بر روی آن انجام گیرد و بر اثر آزمایشهایی که از آن نتایجی گرفته می‌شود، اصلاحات و تصرفاتی در آن لازم آید و نقض مطالب آن به تمرین و ممارست گذاشته شود. این نوع کتابها چون از عقل محدود بشری زائیده شده‌اند، آنچه از آنها پدید می‌آید طبعا محدود خواهد بود. اما قرآن کتابی است از جانب آفریننده آگاه و حکیم. قرآن آمده تا در زندگی انسان وارد شود و اجرا گردد و بوسیله آن راه صحیح زندگی را بیابند لذا لازمه چنین کتابی آن است که با تحولات تدریجی اجتماعات هماهنگ و با سنت و قانون خدا مطابقت داشته باشد. قرآن به صورت تدریجی نازل شد تا مردم به موجب تدریجی بودن آن تحول و تغییری ریشه‌دار پیدا کنند پس جنبه عملی در قرآن تنها در زمینه قوانین و احکامی که آورده نیست بلکه در اسلوبی است که با نزول تدریجی آن انجام پذیرفته است و اگر این اسلوب نبود هیچگاه قرآن به نشان عملی بودنش ممتاز نمی‌شد.

2.       حکمتهایی که به رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم اختصاص می‌یابد

Ø      بیان عظمت مقام پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم

نزول قرآن بطور یکجا در شب قدر ، در ماه مبارک رمضان و سپس تکرار و تجدید وحی بر پیامبر به صورت تدریجی در طول 23 سال از زمان بعثت تا وفات آن بزرگوار نشان مقام و منزلت پیامبر در نزد خدا و عنایت خاص پروردگار به آن حضرت می‌باشد. زیرا طبیعی است که محب همواره خواهان هر چه بیشتر دیدار با محبوب خویش است و شوق فراوانی دارد که آمد و شد و گفتگویش با او زیادتر باشد.

Ø      آسان ساختن حفظ قرآن در سینه‌ها

نزول تدریجی قرآن این امکان را برای پیامبر و مردم زمان او فراهم آورد تا بتوانند قرآن را حفظ نمایند زیرا پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم امی ‌بود یعنی نه می‌خواند و نه می‌‌نوشت بدین جهت قرآن بتدریج نازل می‌شد تا امکان حفظ آن فراهم شود. علاوه ‌براین نزول تدریجی قرآن برای نگارش آن هم کمک موثری بود.

Ø      تقویت و تثبیت قلب رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم

رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم بشری بود همانند ما ، اما بشری که تحولات جامعه انسانی به او وابسته شده بود تغییر و تحولی که تا روز قیامت بایستی تداوم و استمرار یابد. با وجود این مسئولیت عظیمی که بر دوش آن بزرگوار نهاده شده است هیچکس از مردم یاور او نیست جز عده انگشت شماری از خانواده‌اش بدون شک انجام چنین رسالتی بسیار سخت و دشوار است لذا چاره‌ای جز امداد غیبی و دائمی از جانب پروردگار جهان نمی‌باشد. هر زمان سختی‌ها و رنجها بر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم هجوم می‌آورد آیه‌های تسلی بخش و نویدهای پیروزی بر قلب پاک و تابناک وی دلگرمی و امید به همراه می‌آورد. چه بسا که جبرئیل بر پیامبرصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نازل می‌شد و او را اطمینان قلب می‌داد. و تهمتهایی را که از جانب دشمنان به رسول خدا متوجه می‌شد از طریق وحی برطرف می‌نمود همانند آیه”ای رسول ، در برابر آنچه دشمنان حق می‌گویند پایدار باش و به روش شایسته‌ای خود را از آنان دور بدار “(سوره مزمل آیه 10)

3.      حکمتهایی که اختصاص به مردم دارد:

Ø      پیوند مسلمانان با منبع قانون گذاری

از حکمتهای عجیب نزول تدریجی قرآن آنکه مسلمانان طوری عادت کرده بودند که وقتی جریانی بوقوع می‌پیوست در انتظار نزول حکم خدا می‌ماندند و این امر باعث پیوند مردم با خالق و قانون گذارشان یعنی خداوند سبحان می‌گردید.

Ø      تدبر در مضامین آیات

یکی دیگر از حکمتهای نزول تدریجی قرآن این است که نزول قرآن با چنین کیفیتی فرصت بهتری برای غور و تامل در مضامین و محتوای آیات را برای مردم فراهم می‌ساخت تا با بصیرتی عمیق‌تر در آیات الهی مطالعه کنند.

Ø      انس تدریجی مردم با قوانین قرآن

ملتی که در آغاز ظهور اسلام و در زمان پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌زیستند تازیان بودند که همزمان عصر جاهلی زندگی می‌کردند و با ملتهای دیگر کمتر روابط فرهنگی و اجتماعی برقرار ساخته بودند و همچنین بطور کلی مخالف قوانین اسلام زندگی می‌کردند و با آداب و رسومی کهنه و ریشه‌داری سر و کار داشتند که ترک آنها بطور یکباره سخت و دشوار بود. باید این ملت را تدریجا به چنین قوانین آسمانی آشنا ساخت تا از آن گریزان نباشند،‌ لذا قرآن تدریجا نازل شد تا مردم به تدریج و آرام‌آرام با قوانین آن خو بگیرند، مثل تحریم شراب که آن را طی چهار مرحله و به تدریج حرام نمود.

Ø      نیروی الزام و اقناع

نزول تدریجی قرآن کریم برای یک حکم نازل شده به اعتبار آنکه حکم خداست که در آن جریان نازل شده نیروی الزام ‌آوری را پدید می‌آورد و نیروی رضامندی و تسلیم فوق‌العاده‌ای را نسبت به آن حکم در هنگام وقوع آن جریان به مردم اعطا می‌کرد. لذا مسلمانان وقتی چند آیه از قرآن را می‌شنیدند برای عمل به آن چند آیه با علاقه شدیدی شروع به اجرای حکم می‌کردند و بعد از عمل به آن حکم برای عمل و اطاعت اضافه از چند آیه مذکور مراجعت می‌کردند که اگر نزول قرآن به صورت یکجا بود چنین امری اصلا تحقق نمی‌یافت.